Hoe wordt je dakloos?
“Dus jij werkt in het huis van de gekken en dwazen?,,
Met die opmerking leek het of er in een flits twee werelden werden gescheiden.
De titel van deze blog is Overleven voor beginners….op straat dan
In het boek Dit is geen dakloze van Wytske Versteeg wordt deze kant van onze samenleving beschreven en en houdt je tegelijkertijd een spiegel voor.
Het roept veel herkenning op en de teksten zijn dan ook te mooi en krachtig dat ik ze graag wil citeren.
Want als we eerlijk zijn….wat stellen we ons voor bij een dakloze?
De incontinente verwilderde man die zijn maaltijd voor de dag uit prullenbakken haalt?En al een tijd geen douche meer heeft gezien?
De dakloze die je je voorstelt, heeft waarschijnlijk meer iets weg Swiebertje, onze nationale knuffelzwerver.
De vraag is waarom iemand op straat staat en leeft.
Kan deze persoon geen woning bemachtigen, geen partner, geen auto of wil hij dat niet. En als het niet lukt, wiens schuld is het dan?
Met het groeien van de welvaart en het veranderen van de samenleving, verandert ook de kijk op maatschappelijk succes.
Nu moet je iemand worden, jezelf ontwikkelen en steeds weer blijven uitvinden.
En wat als je ziek wordt, heb je dan niet goed voor jezelf gezorgd?Als je zonder baan komt te zitten heb je dan niet goed presteert in sollicitatiegesprekken of vaardigheden laten liggen?
Hebben we nog genoeg empathie voor de ander, om er van uit te gaan dat mensen door omstandigheden de pech hebben gehad op gebied van hoe zij hun jeugd hebben ervaren, maatschappelijke ongelijkheid of psychische problemen?
Volgens Aristoteles moet empathie aan 3 voorwaarden voldoen:
1.We moeten overtuigd zijn dat het hier om een werkelijk groot lijden gaat
2.We moeten geloven dat het lijden onverdiend is
3.Dat we het gevoel hebben dat het ons allemaal kan overkomen.
Wanneer het even niet zo lekker met je gaat, kun je altijd nog terug vallen op je relatie, vriendenkring, baan, terugtrekken in huis of maatschappelijke status.
En een moment nemen op jezelf of de situatie te herdefiniëren.
“Heb je geen vrienden die je daarbij kunnen helpen, en ben je niet iemand die bij een instantie aan zou kloppen -of dat nu is omdat je illegaal in Nederland verblijft of omdat je vindt dat je het zelf moet kunnen en instanties wantrouwt, dan wordt het herdefiniëren wel heel erg moeilijk.
Bovendien verlangen instanties zelf vaak ook een min of meer coherent verhaal, een idee van waar je vandaan komt en waar je naar toe wilt met je leven, een overzicht van de hulp die je nodig hebt om de stappen daar tussen te kunnen zetten.
Wanneer je er niet in slaagt zo’n hulpvraag te formuleren,is de kans groot dat je weer weggestuurd wordt,want:
“Als iemand niet weet wat we voor haar moeten doen, dan kunnen we niet zoveel”
Bedenken wat je nodig hebt lijkt misschien niet zo moeilijk, maar wanneer je van dag tot dag leeft en in je hoofd geen ruimte hebt voor een toekomst die niet verder strekt dan de volgende avond, kan het behoorlijk veel gevraagd zijn.
En terwijl jij alle routine bent kwijtgeraakt, gaan de gewoontes van de maatschappij rondom je wel gewoon door, met als gevolg dat er binnen de kortste keren een deurwaarder op de stoep staat, of je huis wordt onteigen.
Dan ben je dakloos, een nieuwe klap, en niet in de laatste plaats voor je gevoel van eigenwaarde.
Als bijna alle rokken van de ui die je materiële zelf uitmaakten zijn weggevallen, wat voor iemand blijf je nog over?”
(uit Dit is geen dakloze)
Wat is het verschil tussen een dakloze en een thuisloze?
Volgens de Monitor Maatschappelijk opvang (2000) is een dakloze iemand die ongewild en onverwacht niet kan beschikken over een onderkomen voor de nacht ten gevolgde van een crisissituatie of calamiteit.
Een thuisloze verkeert in een ernstige toestand van maatschappelijke en psychische en relationele kwetsbaarheid.
Levensgebeurtenissen kunnen zo’n impact hebben dat de zekerheden als dominostenen omgaan vallen en uiteindelijk je niets anders overhoud dan de kleren die je aan hebt en een tas met wat spullen.
Volgens William James bestaan we uit lagen,wat je kunt vergelijken met de lagen (rokken)van een ui.Het pellen van de lagen ui bestaat uit ons lichaam en de kleding die we dragen, daarbuiten onze familie, als we familieleden verliezen, verdwijnt een deel van onszelf.Dan komt er een laag bij dat voor ons huis staat en de spullen die we bezitten, onze eigendommen worden een deel van ons.
Wanneer het fundament onder je bestaan wordt weggeslagen dan verliest in een klap al je maatschappelijke zelven en in de ogen van de ander ben je uitsluitend dakloos.
Waar naar toe?
Er zijn tal van instanties die laagdrempelig hulp kunnen bieden.Wanneer je om hulp vraagt kan het zijn dat je voor het ene hulpverlenerteam een geschikte kandidaat bent om opgenomen te worden omdat je aangepast gedrag vertoond maar voor bijvoorbeeld het crisisteam kan dat juist betekenen dat je problemen niet urgent genoeg zijn.
Andries Baart, hoogleraar opbouw en activeringswerk zegt hierover:
“Je moet kort en goed, niet al te gek onaangepast of ongezond zijn, want dan red je het niet, dan bereik jij de helpers niet. Maar al te gezond mag ook weer niet, want dan moeten er dringende gevallen worden geholpen”
Het lijkt dat essentieel te zijn om het goede antwoord geven, afhankelijk wat de situatie is en wat de ander wil horen en hem gunstig stemt.
Volgens Willam James we hebben net zo veel maatschappelijke zelven als er personen zijn die we kennen en een bepaald beeld van ons hebben.
Proberen een gunstig beeld neer te zetten, afgemeten aan de blik van de ander en wat zij als goed gedrag beschouwen.
De manier hoe de ander je definieert is belangrijk voor de manier waarop je ontwikkeld maar ook geeft wat je nodig hebt.
Het moeilijk mee voelen met wie geen naam mag hebben.
Er is geen wreder straf te bedenken(..)gesteld dat het fysiek mogelijk zou zijn, dan dat je los van de samenleving zou kunnen staan en absoluut onopgemerkt zou blijven.
Als niemand zich zou omdraaien wanneer jij binnen komt,antwoord geeft wanneer je spreekt of er ook maar iets om geeft wat je doet,en als iedere persoon jou totaal zou negeren en zou behandelen alsof je niet bestaat,dan zou woede, onmacht en wanhoop in je opwellen.
De wreedste fysieke martelingen zouden een opluchting betekenen,want hoe zwaar die ook zouden zijn,ze zouden je doen voelen dat je niet zo diep gezonken bent dat je niemands aandacht waard bent.
Wie consequent genegeerd wordt, houd haast op met bestaan.
Willam James
(Als dakloze onderga je dit gevoel 24 uur per dag)
Dakloze( jongeren) proberen vaak alles te doen om te voorkomen dat de buitenwereld op zal merken dat zij dakloos zijn.
Door een goed verhaal te hebben en er verzorgd er uit te blijven zien.
Er uit te zien of je nog een baan hebt,ook belangrijk voor als je bekenden tegenkomt.
Het helpt als de buitenwereld een vast omlijnt beeld heeft hoe een dakloze er uit hoort te zien maar tegelijkertijd maakt het lastiger om hulp te krijgen.
Het is wordt gezien als een tijdelijke toestand en zo houd je je eigenwaarde en wat er nog van over is in stand.
Ik ben dan wel dakloos, maar ik hoef er nog niet uit te zien als een zwever.
Dat het niet altijd een goed combinatie is van geld te verdienen met “fondsen verweven”voor koffie of de nacht opvang/bedelen en jezelf te verzorgen blijkt uit het volgende voorbeeld.
De ervaring van een goed verzorgde dakloze was dat hij geen geld kreeg.
Waar had hij het voor nodig?Staat hij nu in zijn pauze te bedelen?
Dus liet hij een baard staan, nam een ruwer uiterlijk aan en paste weer in het plaatje van het beeld van de dakloze.
Als je maar met een goed verhaal komt.
Als de tijdelijke toestand maar niet over wil gaan gaat men soms over op een andere strategie.
Swiebertje omhelzen; je neemt een bijnaam aan en laat je alleen nog bij je bijnaam noemen.
Je schept op over je expertise die je op straat hebt ontwikkeld.
Je gaat het omdraaien. Je wordt blij met de vrijheid die je hebt en trots dat je niet meer bij de burgermaatschappij hoort, die in het stramien moeten lopen.
De derde strategie is onderscheid te maken;
- Ik ben dakloos maar ik bedel niet
- Ik ben dakloos maar ik maak plannen om van de straat af te komen
- Ik slaap tenminste niet bij het Leger des Heils.
Het is een interne strijd,hoe meer iemand een beroep doet op de hulpverlening, hoe afhankelijker iemand zich kan voelen en daarmee steeds meer inlevert van zijn eigenwaarde.
Laatste optie om je eigenwaarde te behouden is fantaseren.
Ik neem een (rijke)vrouw en ga in een(bepaald soort)huis wonen.En dan kom ik jullie ophalen in (bepaalde)auto
Een van de belangrijkste bezittingen is ..het hebben van een agenda, of de persoon nu wel of niet kon schrijven. En er maar 1 taak per dag of week in moest staan.Het is een middel om te laten zien dat je bezig bent, mensen op jou rekenen.
Daarnaast is het hebben van een fiets of het tempo van de gemiddelde voorbijganger wandelend bijhouden belangrijk. Je bent ergens naar onderweg.
Ik kwam cliënten regelmatig in de stad tegen en dan gebeurde er iets aparts.
Als ik een cliënt buiten tegen kwam dan werd er soms liever niet gegroet om vervolgens de volgende dag enthousiast uit te roepen:Hé ik zag je nog daar en daar,ik was op weg naar….wat een weer was t hé?
Ik ben blij dat ik achter die voordeur zo’n diversiteit aan mensen en hun achtergrond heb mogen ontmoeten,hun verhalen heb gehoord en hun plan hoe ze weer richting de maatschappij wilde gaan. Het is soms maar net welke kansen je hebt gekregen en welke elementen je leven hebben bevat.
Zijn deze twee werelden, in een stad wel met elkaar te verbinden?
En toch zei ik liever niet ik ga lekker naar huis maar ik ga er vandoor, tot morgen!
